Przejdź do głównych treściPrzejdź do wyszukiwarkiPrzejdź do głównego menu
czwartek, 28 marca 2024 19:25
Przeczytaj!
Reklama

Żydzi z naszych ziem. Historia wyznawców judaizmu z terenu powiatu złotowskiego

Podziel się
Oceń

Dzieje Żydów w powiecie złotowskim zaliczane są do bezpiecznych tematów. Właśnie z tego powodu instytucje samorządowe względnie często przypominały o bytności "Narodu Wybranego" na Krajnie. Oczywiście wybiórczo, bo próżno szukać (np. w Miejskiej Bibliotece Publicznej) informacji o Żydach, którzy służyli w złotowskim Urzędzie Bezpieczeństwa. To wciąż tabu przez duże "T". Również ten artykuł pozornie wpisuje się w tego rodzaju "poprawność". W przyszłości pojawią się jednak teksty, które opowiadać będą również o haniebnych postawach przedstawicieli wyznawców judaizmu.

Okonek. Historyczne wzmianki podają, że Żydzi pojawili się w tym mieście około 1700 roku. Pierwszy dokument potwierdzający ich obecność sięga roku 1723 i dotyczy pozwolenia na zamieszkiwanie Salomona Mendela. Na przestrzeni wieków Żydzi zajmowali się głównie handlem, nie udało im się jednak zbudować zbyt dużej społeczności.

W latach pierwszej wojny światowej dwóch obywateli Okonka pochodzenia żydowskiego poniosło śmierć w wyniku działań wojennych. Byli to Arthur Mattes (21 lat) i Willy Salomon (21 lat). Kroniki podają, że w 1920 roku na 2500 mieszkańców Okonka zaledwie 40 było wyznania mojżeszowego. Dalsze lata to kolejny spadek. W 1930 gmina żydowska liczyła już tylko 22 osoby. W 1939 roku 5 osób przyznawało się do wyznania mojżeszowego. Ostatnią wzmiankę o pobycie Żydów w Okonku stanowi informacja o rodzinie Baerów, (było to małżeństwo mieszane, kobieta była aryjskiej rasy).

Od 1860 roku istniała w mieście synagoga (obecnie w tym miejscu znajduje się przystanek autobusowy). Wspomniana świątynia została spalona przez Niemców podczas „nocy kryształowej”. W tym samym czasie zniszczony został także (istniejący od 1750 r.) cmentarz żydowski (ul. Chłopickiego). 

 

Jastrowie. Pierwsze wzmianki na temat jastrowskich Żydów pojawiają się na początku XVII wieku. Przyjmuje się jednak, że ich historia rozpoczyna się dopiero od Hirscha Ephraima Simona i jego późniejszych spadkobierców. Stało się tak za sprawą fabryki tytoniu "Simon" (założona z początkiem XIX w), która istniała aż do 1938 roku, kiedy to rozpoczął się proces wywłaszczania ludności żydowskiej.

W latach 1816-1871 wspólnota żydowska liczyła około 500 członków. Dla porównania na początku 1930 roku już tylko 150. W okresie lewicowych rządów Adolfa Hitlera, Żydzi ratowali się emigracją lub trafiali do obozów zagłady.

W Jastrowiu istniała synagoga zniszczona podczas tzw. „nocy kryształowej” (1938 r.). Do dnia dzisiejszego zachował się cmentarz żydowski (ul. Kilińszczaków).

 

Krajenka. Miasteczko nad Głomią stanowiło (obok Złotowa) największą enklawę Żydów w naszym powiecie. Stąd pochodzą najstarsze wzmianki o osadnictwie żydowskim, tu także urodzili się najbardziej znani obywatele pochodzenia żydowskiego, którzy zasłynęli na świecie w wielu dziedzinach (m.in. w kulturze, biznesie, polityce). Udokumentowane ślady bytności wyznawców judaizmu wskazują na rok 1557. Źródła pośrednie pozwalają jednak wysnuć przypuszczenie, że Żydzi zamieszkiwali w Krajence znacznie wcześniej. 

Gmina żydowska w 1799 roku liczyła 693 osoby. Co drugi obywatel miasteczka był więc wyznawcą judaizmu! Chociaż powyższe proporcje zmieniały się z upływem lat (np. na skutek napływu Niemców), to jednak aż do lat 30. XX w. społeczność żydowska utrzymywała się na podobnym poziomie. Dopiero w latach lewicowych rządów narodowych-socjalistów gmina żydowska zaczęła się zmniejszać. W 1933 roku liczyła 250 osób, trzy lata później 146. W 1938 roku, podczas „nocy kryształowej” większość mężczyzn pochodzenia żydowskiego przewieziono do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Prawdopodobnie na początku 1940 roku pozostałych w mieście Żydów internowano i umieszczono w obozie w okolicach Piły. Stamtąd trafili do obozów zagłady.

W Krajence istniała synagoga. Zbudowana została w 1780 roku (Niemcy zniszczyli ją w 1938 r.). Z tego samego okresu pochodził cmentarz żydowski. Jego fragmenty znajdują się przy ulicy Ogrodowej.

 

Złotów. Wzmianki o Żydach mieszkających w Złotowie pochodzą już z czasów I wojny północnej. Mowa w nich m.in. o tym, że polskie oddziały straciły kilku Żydów podejrzanych o zdradę.

Niewątpliwie Złotów był popularnym miejscem dla osadnictwa żydowskiego. W 1772 roku stanowili bowiem 51 % populacji. W kolejnych latach nastąpił jednak wyraźny regres. Powodem były pożary oraz migracja ludności, głównie w uprzemysłowione regiony Niemiec (zagłębie Ruhry). W 1871 roku gmina żydowska liczyła już tylko 418 członków, co stanowiło 9% populacji Zlotowa.

W okresie lewicowych rządów narodowych-socjalistów społeczność żydowska uległa dalszemu zmniejszeniu. Na początku lat 30. liczyła już tylko 190 osób. W następstwie narastania hitlerowskich represji część ludności wyemigrowała, większość jednak nie zdążyła i trafiła do obozów zagłady.

W Złotowie znajdowała się synagoga (obecnie Plac Paderewskiego). Był to niezwykle charakterystyczny budynek. Wykonany był z różnokolorowych cegieł, a całość wieńczyły ozdobne elementy w stylu romańskim i mauretańskim. Świątynia została zniszczona przez Niemców (nie była już własnością gminy żydowskiej). W Złotowie znajdował się także cmentarz żydowski (przy ulicy Zamkowej). Obecnie jest tam pomnik, który został zbudowany z ocalałych macew.

 

Piotr Janusz Tomasz

 

 

fotografie przedstawiają pozostałości po cmentarzach żydowskich w Krajence i Jastrowiu



Napisz komentarz
Komentarze
zachmurzenie duże

Temperatura: 8°CMiasto: Złotów

Ciśnienie: 993 hPa
Wiatr: 12 km/h

ReklamaMarcin Porzucek - Poseł na Sejm RP
KOMENTARZE
Autor komentarza: Bernadeta Anderson - BartoschTreść komentarza: Moja babcia Franciszka Bartosch z Grochowskich pochodzi z tamtych stron a to może jej wujek Maksymilian GrochowskiData dodania komentarza: 28.03.2024, 13:17Źródło komentarza: Wielki Skromny Człowiek – ks. Maksymilian GrochowskiAutor komentarza: odpTreść komentarza: Pod skrzydełkami i szkolony przez Wełniaka to albo będzie apodyktyczny tak jak on, albo będzie cały czas zaglądał w telefon czekając na instrukcjeData dodania komentarza: 27.03.2024, 22:23Źródło komentarza: Podatek od psów w Złotowie? A może też od posiadania innych zwierząt?Autor komentarza: XDTreść komentarza: Dałeś sobie sam odpowiedz twierdzącą.Data dodania komentarza: 27.03.2024, 07:58Źródło komentarza: Podatek od psów w Złotowie? A może też od posiadania innych zwierząt?Autor komentarza: JolaTreść komentarza: Czy ktoś naprawdę czyta te wypociny?Data dodania komentarza: 27.03.2024, 00:35Źródło komentarza: Podatek od psów w Złotowie? A może też od posiadania innych zwierząt?Autor komentarza: Piotr Janusz TomaszTreść komentarza: To prawda, może być coraz trudniej. To nie znaczy, że należy się poddawać. Kolejne historie wkrótce na 77400.pl. To jedyny portal w regionie, który postawił na historię. Poza tym trzyma poziom i prawy kurs od niemal 15 lat. Dlatego moje teksty nadal będą się tu pojawiać. Pozdrawiam serdecznie i życzę powodzenia 7 kwietnia.Data dodania komentarza: 26.03.2024, 19:16Źródło komentarza: Śmierć funkcjonariusza w Skórce koło PiłyAutor komentarza: sesjaTreść komentarza: Mądrze Żelichowskiemu odpowiedział radny Justyna, że jeżeli Żelichowski, tzn. rada, wprowadzi taki podatek, to gwarantuje mu że znowu będzie więcej psów na ulicach, a na chwilę obecną mamy z tym spokójData dodania komentarza: 26.03.2024, 18:47Źródło komentarza: Podatek od psów w Złotowie? A może też od posiadania innych zwierząt?
Reklama