Przejdź do głównych treściPrzejdź do wyszukiwarkiPrzejdź do głównego menu
piątek, 25 lipca 2025 04:22
Reklama

Żydzi z naszych ziem. Historia wyznawców judaizmu z terenu powiatu złotowskiego

Podziel się
Oceń

Dzieje Żydów w powiecie złotowskim zaliczane są do bezpiecznych tematów. Właśnie z tego powodu instytucje samorządowe względnie często przypominały o bytności "Narodu Wybranego" na Krajnie. Oczywiście wybiórczo, bo próżno szukać (np. w Miejskiej Bibliotece Publicznej) informacji o Żydach, którzy służyli w złotowskim Urzędzie Bezpieczeństwa. To wciąż tabu przez duże "T". Również ten artykuł pozornie wpisuje się w tego rodzaju "poprawność". W przyszłości pojawią się jednak teksty, które opowiadać będą również o haniebnych postawach przedstawicieli wyznawców judaizmu.

Okonek. Historyczne wzmianki podają, że Żydzi pojawili się w tym mieście około 1700 roku. Pierwszy dokument potwierdzający ich obecność sięga roku 1723 i dotyczy pozwolenia na zamieszkiwanie Salomona Mendela. Na przestrzeni wieków Żydzi zajmowali się głównie handlem, nie udało im się jednak zbudować zbyt dużej społeczności.

Reklama

W latach pierwszej wojny światowej dwóch obywateli Okonka pochodzenia żydowskiego poniosło śmierć w wyniku działań wojennych. Byli to Arthur Mattes (21 lat) i Willy Salomon (21 lat). Kroniki podają, że w 1920 roku na 2500 mieszkańców Okonka zaledwie 40 było wyznania mojżeszowego. Dalsze lata to kolejny spadek. W 1930 gmina żydowska liczyła już tylko 22 osoby. W 1939 roku 5 osób przyznawało się do wyznania mojżeszowego. Ostatnią wzmiankę o pobycie Żydów w Okonku stanowi informacja o rodzinie Baerów, (było to małżeństwo mieszane, kobieta była aryjskiej rasy).

Od 1860 roku istniała w mieście synagoga (obecnie w tym miejscu znajduje się przystanek autobusowy). Wspomniana świątynia została spalona przez Niemców podczas „nocy kryształowej”. W tym samym czasie zniszczony został także (istniejący od 1750 r.) cmentarz żydowski (ul. Chłopickiego). 

 

Jastrowie. Pierwsze wzmianki na temat jastrowskich Żydów pojawiają się na początku XVII wieku. Przyjmuje się jednak, że ich historia rozpoczyna się dopiero od Hirscha Ephraima Simona i jego późniejszych spadkobierców. Stało się tak za sprawą fabryki tytoniu "Simon" (założona z początkiem XIX w), która istniała aż do 1938 roku, kiedy to rozpoczął się proces wywłaszczania ludności żydowskiej.

W latach 1816-1871 wspólnota żydowska liczyła około 500 członków. Dla porównania na początku 1930 roku już tylko 150. W okresie lewicowych rządów Adolfa Hitlera, Żydzi ratowali się emigracją lub trafiali do obozów zagłady.

W Jastrowiu istniała synagoga zniszczona podczas tzw. „nocy kryształowej” (1938 r.). Do dnia dzisiejszego zachował się cmentarz żydowski (ul. Kilińszczaków).

 

Krajenka. Miasteczko nad Głomią stanowiło (obok Złotowa) największą enklawę Żydów w naszym powiecie. Stąd pochodzą najstarsze wzmianki o osadnictwie żydowskim, tu także urodzili się najbardziej znani obywatele pochodzenia żydowskiego, którzy zasłynęli na świecie w wielu dziedzinach (m.in. w kulturze, biznesie, polityce). Udokumentowane ślady bytności wyznawców judaizmu wskazują na rok 1557. Źródła pośrednie pozwalają jednak wysnuć przypuszczenie, że Żydzi zamieszkiwali w Krajence znacznie wcześniej. 

Gmina żydowska w 1799 roku liczyła 693 osoby. Co drugi obywatel miasteczka był więc wyznawcą judaizmu! Chociaż powyższe proporcje zmieniały się z upływem lat (np. na skutek napływu Niemców), to jednak aż do lat 30. XX w. społeczność żydowska utrzymywała się na podobnym poziomie. Dopiero w latach lewicowych rządów narodowych-socjalistów gmina żydowska zaczęła się zmniejszać. W 1933 roku liczyła 250 osób, trzy lata później 146. W 1938 roku, podczas „nocy kryształowej” większość mężczyzn pochodzenia żydowskiego przewieziono do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Prawdopodobnie na początku 1940 roku pozostałych w mieście Żydów internowano i umieszczono w obozie w okolicach Piły. Stamtąd trafili do obozów zagłady.

W Krajence istniała synagoga. Zbudowana została w 1780 roku (Niemcy zniszczyli ją w 1938 r.). Z tego samego okresu pochodził cmentarz żydowski. Jego fragmenty znajdują się przy ulicy Ogrodowej.

 

Złotów. Wzmianki o Żydach mieszkających w Złotowie pochodzą już z czasów I wojny północnej. Mowa w nich m.in. o tym, że polskie oddziały straciły kilku Żydów podejrzanych o zdradę.

Niewątpliwie Złotów był popularnym miejscem dla osadnictwa żydowskiego. W 1772 roku stanowili bowiem 51 % populacji. W kolejnych latach nastąpił jednak wyraźny regres. Powodem były pożary oraz migracja ludności, głównie w uprzemysłowione regiony Niemiec (zagłębie Ruhry). W 1871 roku gmina żydowska liczyła już tylko 418 członków, co stanowiło 9% populacji Zlotowa.

W okresie lewicowych rządów narodowych-socjalistów społeczność żydowska uległa dalszemu zmniejszeniu. Na początku lat 30. liczyła już tylko 190 osób. W następstwie narastania hitlerowskich represji część ludności wyemigrowała, większość jednak nie zdążyła i trafiła do obozów zagłady.

W Złotowie znajdowała się synagoga (obecnie Plac Paderewskiego). Był to niezwykle charakterystyczny budynek. Wykonany był z różnokolorowych cegieł, a całość wieńczyły ozdobne elementy w stylu romańskim i mauretańskim. Świątynia została zniszczona przez Niemców (nie była już własnością gminy żydowskiej). W Złotowie znajdował się także cmentarz żydowski (przy ulicy Zamkowej). Obecnie jest tam pomnik, który został zbudowany z ocalałych macew.

 

Piotr Janusz Tomasz

 

 

fotografie przedstawiają pozostałości po cmentarzach żydowskich w Krajence i Jastrowiu



Napisz komentarz

Komentarze

zachmurzenie duże

Temperatura: 16°C Miasto: Złotów

Ciśnienie: 1012 hPa
Wiatr: 5 km/h

Reklama
KOMENTARZE
Autor komentarza: AchTreść komentarza: Cóż szkodzi zadeklarować? Przecież to pachołki posła , który jest z od rudego dla którego kłamstwo to powszechna strategia urabiania lemingów.Data dodania komentarza: 24.07.2025, 11:03Źródło komentarza: Odpowiedź na wpis i deklarację Miasta Złotów: ,,Złotowianie zasługują na prawdę"Autor komentarza: kosTreść komentarza: Złotowianie zasługują na prawdę w wielu sprawach, które Pieniązkowski i jego radni zakłamują dla swojego politycznego interesuData dodania komentarza: 23.07.2025, 17:23Źródło komentarza: Odpowiedź na wpis i deklarację Miasta Złotów: ,,Złotowianie zasługują na prawdę"Autor komentarza: pytamTreść komentarza: A kto powinien wyegzekwować prawo, które rada lekceważy nie odwołując kopinke?Data dodania komentarza: 23.07.2025, 17:20Źródło komentarza: Odpowiedź na wpis i deklarację Miasta Złotów: ,,Złotowianie zasługują na prawdę"Autor komentarza: z dnia 8 marca 1990 rTreść komentarza: RIO to jednostka, która kontroluje miasto. Kontrola nie jest z zawiadomienia tylko regulaminowa, cykliczna.Data dodania komentarza: 23.07.2025, 11:18Źródło komentarza: Odpowiedź na wpis i deklarację Miasta Złotów: ,,Złotowianie zasługują na prawdę"Autor komentarza: HalinaTreść komentarza: Defetyzm UM porusza nas wszystkich ale to nie oznacza abyś ,w wulgarny sposób wypisywał tu swoje niezadowolenie. Nie umiesz,w inteligentny sposób pisać? tylko jakies dzidy.... Opanuj się bo się wykończysz.Data dodania komentarza: 23.07.2025, 11:01Źródło komentarza: Odpowiedź na wpis i deklarację Miasta Złotów: ,,Złotowianie zasługują na prawdę"Autor komentarza: HalinaTreść komentarza: Urząd Miasta wyjaśnia mieszkańcom,dlaczego Lampa uliczna sie wywróciła. A dlaczego Mieszkańcy Złotowa nie mają wyjaśnień dlaczego nie ma Amfiteatru (a miał być zaraz po wyborach) I dlaczego ,w tym roku nie dostaniemy Funduszy Szwajcarskich. Bądźcie lojalni UM. "Złotowianie zasługują na prawde" >tak podaje Urząd M.Data dodania komentarza: 23.07.2025, 10:33Źródło komentarza: Odpowiedź na wpis i deklarację Miasta Złotów: ,,Złotowianie zasługują na prawdę"
Reklama
Reklama