Historia regionu

20 listopada 1946 roku w Ilustrowanym Kurierze Polskim ukazał się krótki tekst anonimowego autora, który podpisał się jako „Autochton Ziemi Złotowskiej”. W artykule mowa była o bohaterze, który miał ogromne zasługi dla utrzymania polskości na Krajnie. Nie był to jednak tekst pełen patosu. Raczej głos wyrzutu w kierunku ówcześnie żyjących osób. Autor ubolewał m.in. nad tym, że tak szybko zapomniano o wielkim człowieku. Na dowód tego przywołał opłakany stan jego nagrobka.

Na terenie powiatu złotowskiego działała antykomunistyczna organizacja o nazwie WiN. Jej dowódcą był Leon Cywiński z Zakrzewa. Kolejną kluczową osobą w organizacji był Henryk Kabat ze Złotowa, który utrzymywał kontakt z Komendą AK w Tucholi. Wszystkie te zapisy znajdują potwierdzenie w aktach wytworzonych przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Złotowie. Czy w naszym regionie od jesieni 1945 roku działała komórka ogólnopolskiej organizacji Wolność i Niezawisłość (WiN)?

W historii Antykomunistycznego Podziemia można odnaleźć wiele kobiet. Były głównie łączniczkami, sanitariuszkami lub pełniły funkcje zwiadowcze. Za swoje poświęcenie dla Ojczyzny płaciły typową dla Żołnierzy Wyklętych cenę. Trafiały do komunistycznych aresztów, były fizycznie i psychicznie torturowane przez sowieckich oprawców, ich procesy kończyły się wyrokami więzienia. Kolaborujące ze Związkiem Radzieckim osoby, wzorem niemieckich nazistów, nie wahały się również skazywać ich na karę śmierci. Obrazuje to m.in. historia Reginy Ozgi - Nowaczewskiej, którą powojenne ścieżki życiowe zaprowadziły do Piły.

Walka reżimu komunistycznego z Kościołem katolickim w Polsce charakteryzowała się różnym poziomem intensywności. Nie ma jednak najmniejszych wątpliwości, że toczyła się przez cały okres panowania tzw. ”władzy ludowej”. Swoje apogeum osiągnęła w latach 1951-53. Moment początkowy wiąże się z aresztowaniem ordynariusza kieleckiego księdza biskupa Czesława Kaczmarka, które miało miejsce 20 stycznia 1951 r. Rok później nastąpiły zatrzymania duchownych z Kurii Krakowskiej (proces toczył się w styczniu 1953 r. przed WSR w Krakowie). Kolejna symboliczna data to 25 września 1953 roku, kiedy to władza komunistyczna nie wahała się uwięzić Prymasa Polski, ks. kard. Stefana Wyszyńskiego. W tej totalnej wojnie na wyniszczenie Kościoła katolickiego w Polsce ogromną ofiarę ponieśli również niżsi rangą duchowni, którzy pełnili posługę duszpasterską w parafiach, zakonach i różnych instytucjach kościelnych.

Jesień 1939 roku zapisała się w dziejach ziem polskich przede wszystkim poprzez wiele tragicznych wydarzeń. Odzwierciedla to m.in. historia kilku miejscowości na Krajnie, w których niemieccy cywile mordowali swoich polskich sąsiadów. Przykładem Karolewo, Wysoka, Górka Klasztorna i Paterek. Krajniacy umierali także poza naszym regionem. Tragiczny finał jednej z takich historii rozegrał się w Białochowie koło Grudziądza, które oddalone jest o około 110 kilometrów od Wielkiego Buczka.

Na Krajnie wciąż względnie dużo osób pamięta o formacji Leona Mellera "Jędrusia". Dzieje się tak nie tyle ze względu na jej antykomunistyczną działalność, bo grupa istniała stosunkowo krótko, ale tragiczny koniec. Członkowie oddziału byli torturowani i trafili do komunistycznych więzień. Orzeczono wobec nich też rekordową ilość wyroków śmierci. Dziewięć z nich wykonano.

W 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Jej nowy kształt terytorialny miał wielu ojców. Najczęściej wymienia się jednak czterech polityków: Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Ignacego Jana Paderewskiego i Wojciecha Korfantego. Współpracownikiem ostatniego z wymienionych Wielkich Polaków był ks. Teodor Jankowski, który przyszedł na świat w Złotowie. Przybliżam jego sylwetkę w ramach cyklu „Duchowieństwo z Krajny”.

W swoich poszukiwaniach historycznych czasami muszę się zatrzymać. Nie wynika to z braku chęci do dalszego odkrywania dziejów danej postaci. Powodem jest natomiast kłopot z dotarciem do źródeł, które lepiej mogłyby mi ją przybliżyć. W takich przypadkach stawiam kropkę i czekam. Czasami mijają lata i nie pojawia się nic interesującego. Tak jest m.in. w przypadku Władysława Lange, który urodził się w Zakrzewie (powiat złotowski). Z pewnością zasługuje on na miano Bohatera Narodowego i jakąś formę upamiętnienia. Dlatego mimo istotnych braków, bo np. nie ustaliłem daty jego śmierci, postanowiłem opublikować poniższy artykuł. Oczywiście liczę na to, że ktoś dopowie kilka zdań i wskaże przy tym źródło (np. w komentarzu), co pozwoli na pełniejsze poznanie dziejów tej postaci.

W grudniu 2020 roku ukazała się książka prof. Joachima Zdrenki "Złotów 1370-2020", w której znalazło się wiele kontrowersyjnych treści. Przykładem zwrot "polskie obozy pracy dla Niemców" oraz apel o upamiętnienie dra Messerschmidta (wyniki śledztwa IPN wskazują jednoznacznie, że podczas II wojny światowej brał udział w przymusowej sterylizacji złotowskich Romów). A jak naprawdę było na Krajnie "za Niemca"?

Jedną z najgłośniejszych akcji Antykomunistycznego Podziemia na Krajnie było rozbicie aresztu PUBP w Wyrzysku. Dokonała tego formacja dowodzona przez Juliana Bauca i Mariana Myszkę. W zachowanych raportach "bezpieka" określała ją jako "terrorystyczno – rabunkową o zabarwieniu AK". Obok tego pojawiają się również zapisy, że była powiązana z NSZ.